به گزارش تابناک ، مرور اخبار محیط زیستی این روزها تلنگری بر نگاه مردد و گاه بی تفاوت به چالش های محیط زیست است، خبر خشک شدن رودخانه دز خوزستان برای اولین بار یکی از آخرین اخبار حوزه محیط زیست بود و چقدر نگرانمان کرد؟! چقدر خشک شدن رودخانه ها یکی پس از دیگری دغدغه ما مردم شده است؟! آیا غیر از صبر کردن و عبور کردن از تلنگرها تا خالی شدن سفره هایمان از آب راه دیگری وجود ندارد ؟! اینها بخشی از سوالات تلخی است که هر فرد در مقام یک شهروند می‌تواند از محضر خویش داشته باشد.
هنوز رنج سیل ۹۸ و طغیان کشکان خروشان در خاطر لرستان باقی است، حالا همان کشکان نفس های آخرش را می‌کشد، با نفس هایی به شماره افتاده از لا به لای سنگلاخ های کف رودخانه آرام و بی خروش می خزد، آن سیل و این خشکی ۲ روی سکه خشکسالی هستند که حالا دیگر مدت هاست صدایش به گوش نمی‌رسد.
گرمایش زمین، دخالت‌های بشر در طبیعت، کاهش مقادیر بارش در سطح جهان و برخی موارد دیگر منجر به چالش‌هایی در محیط زیست شده است، وقوع خشکسالی و کاهش چشمگیر منابع آب زیرزمینی و بارندگی‌ها، دست رودخانه‌ها را برای آبرسانی خالی کرده است، به همان نسبت که جوش و خروش رودخانه‌ها از میان می رود، راه برای بحران‌های محیط زیستی باز می‌شود.
تالاب و رودخانه‌ها در حال خشک شدن است و این رخدادهای محیط زیستی بی فاصله و بی واسطه می توانند زندگی انسان را تحت تاثیر قرار دهند، بنا بر گفته مسوولان مرتبط، شهرستان بروجرد با کاهش ۳۵ میلیون متر مکعبی منابع آبی زیر زمینی روبرو است و این یعنی مصرف یکسال شهرستان که اگر منابع آبی به خوبی و قاطعانه مدیریت نشود با کم آبی شدید روبرو خواهیم شد.
رییس امور آب و فاضلاب بروجرد می افزاید: بحران آب از مرز هشدار گذشته و به طور قطع کمبود آب را خواهیم داشت، خشکسالی چند سالی است که تداوم دارد، هم اکنون چهار روستا در شهرستان با تانکر آبرسانی می‌شود.
حبیب اله حدادی با اشاره به اینکه گرمای زودهنگام هوا باعث مصرف بیشتر شده است، اضافه کرد: علاوه بر این آب های زیر زمینی در دشت سیلاخور ۲۸ میلیون متر مکعب و در بخش اشترینان هفت میلیون متر مکعب کاهش داشته است.
حسین یاری رییس آب منطقه ای بروجرد در این خصوص می گوید: بیش از ۲۰۰ حلقه چاه صنعتی در شهرستان وجود دارد که باید پروانه دار و قانونمند شود، متاسفانه برخی چاه‌ها که در اختیار کارخانجات سنگ بری و غیره است در اختیار کشت برنج قرار می‌گیرد، این چاه‌ها باید با نصب کنترل هوشمند قانونمند شود.
به گفته امیر ثقلینی رییس منابع طبیعی و آبخیزداری بروجرد، در استان لرستان میانگین بارندگی طی سال های قبل بالای ۴۰۰ میلی متر بوده اما در سال های اخیر کاهش یافته است، طی سال های اخیر خشکسالی مشکلاتی را به وجود آورده که در مجموع کاهش سطح آب های زیرزمینی را رقم زده است.
با توجه به وضعیت فعلی کشور در زمینه تنش‌های آبی و اینکه کشورمان در یک دوره بحرانی خشکسالی قرار گرفته است از نظر اجتماعی، زیست محیطی و معیشتی مردم با مشکلاتی مواجه شده‌اند، مردم به عنوان کسانی که بهره بردار هستند، رفتارشان نسبت به آب و چگونگی استفاده از منابع آبی و بهره برداری درست از آن صحیح نیست.
در قسمت هایی نیاز است که تغییرات رفتاری صورت گیرد، البته رفتار مردم می تواند تابع شرایطی باشد که در آن زندگی می کنند، قنات ها صادق ترین شاهدان تشنگی تاریخی این سرزمین هستند، گواه نبوغ و تلاش نیاکان صبورمان در مدارا با طبیعت و بهره جویی قانعانه از قطره قطره آبی که در سینه خاک نهان شده است.
آنچه عیان است بحرانی است که روز به روز به خصوص در حوزه آب و منابع آبی، رودخانه، تالاب‌ها و دریاچه ها رخ می دهد و شرایط اجتماعی به سمتی پیش می رود که مهاجرت های اقلیمی از استان‌های خشک و بی آب به استان‌های نسبتا بهتر تشدید شده است.
حال در چنین شرایطی پرسش کانونی این است که چرا نسبت به ابرچالش آب و محیط زیست بی اعتنا هستیم؟ پژوهشگران حوزه اجتماعی مرجع مناسب تری برای پاسخگویی به این پرسش هستند در همین راستا پژوهشگر اجتماعی می گوید: پاسخ این پرسش را نخست باید در وضعیت فرهنگی مردم سراغ گرفت، وقتی که ما مردم فرهنگ استفاده بهینه از آب را نیاموخته ایم و آن را چنان مصرف می‌کنیم که گویی پایان ناپذیر و ابدی است، عزم دولت ها در وضع سیاست های مهار مصرف و مدیریت بحران فقط ساعت فاجعه را به تعویق می افکند.
سلمان احمدوند افزود: دولت ها باید با تمام قوا در جهت ارتقای فرهنگ آب و ترویج آن به مهم ترین و راهبردی ترین گفتمان نظام اجتماعی تلاش کنند طوری که در همه محیط های عمومی و حتی جمع های خانوادگی از آب و ضرورت حیاتی مراقبت از آن سخن برود.
وی گفت: وقتی دخایر آب های زیرزمینی پایان می پذیرد، زلزله، نشست زمین و فروچاله ها افزایش می یابند تا واکنش قهرآمیز مادر طبیعت به زیاده خواهی ها و نابخردی‌های آدمی امکان زندگی را از آنان سلب کند، فرصت بس کوتاه است و تنگناهای فروپاشنده محیط زیستی رو به فزونی است.
این پژوهشگر اجتماعی با تاکید بر اینکه ما به اصلاح انقلابی و زودهنگام حکمرانی آب نیازمندیم، بیان کرد: اصلاح الگوی کشت در بخش کشاورزی که مصرف کننده ۹۰ درصد منابع آب و ۷۶ درصد سفره های زیرزمینی است باید صورت گیرد همچنین بازنگری بنیادی در فعالیت های بخش صنعت، سرمایه گذاری در زمینه تجهیز شبکه آبرسانی و توزیع که محل هدررفت چشمگیر آب تصفیه شده است باید انجام شود.
این پژوهشگر اجتماعی افزود: ارتقای فرهنگ آب با تبدیل آن به اساسی ترین رهیافت نظام اجتماعی، گشوده بودن به تجارب جهانی و مواجه کشورهای هم سرنوشت همسایه با مسئله آب بعنوان بزرگ ترین چالش دنیای امروز از دیگر اولویت هایی است که در این حوزه باید مورد توجه قرار گیرد.
مشکل بی آبی در سایه جامعه منفعل
رییس انجمن جامعه شناس لرستان در توضیح بیشتر این موضوع می گوید: امروزه مردم نسبت به گذشته به سطح اگاهی مناسبی از لزوم حفظ منابع آبی و محیط زیست رسیده اند اما تا نهادینه کردن این آگاهی در سطح رفتار و تشکیل گروه و انجمن های محیط زیستی گسترده به دلایل مختلف فاصله زیادی وجود دارد.
مجتبی ترکارانی افزود: بنابراین هنوز کنش های همگرا و منسجم کمتری به چشم می خورد و مطالبات مردم درمورد خشکسالی و کم آبی به صورت منسجم بیان نمی‌شود، گرچه نمی‌توان منکر تلاش های بسیاری از افراد و تشکل های زیست محیطی شد ولی تا رسیدن به جایگاه مطلوب فاصله وجود دارد.
این جامعه شناس بیان کرد: بسیاری از مردم با وجود آگاهی از مشکلات و خطرات در مورد کمبود منابع آبی هنوز معتقدند منابع کافی وجود دارد و دولت‌ها اگر از تکنولوژی های مدرن استفاده کنند می توان از جاهای دیگر آب را برای انها انتقال داد، بنابراین اگر انتقادی وارد است به این نیست که ما زیاد و یا بد آب مصرف می کنیم بلکه به عملکرد دولت‌هاست که چرا ابزار بیشتری برای استخراج منابع ابی استفاده نمی کند.
وی افزود: چنین نگاهی معمولا جامعه را ناتوان و بی اثر و تنها دولت را توانا می داند بنابراین در هر مشکلی باید نوک پیکان را به سمت دولت می گیرد.
ترکارانی با بیان اینکه برخی نیز همانند تماشاگران بی عمل و بی تفاوت به بحران آب و خشکسالی نگاه می کنند، گفت: صاحبان این نوع نگرش در جامعه کم نیستند، بسیاری از مردم در جامعه به این نتیجه رسیده اند که گفتن و نوشتن و مطالبه گری در مورد اب فایده ای ندارد، بنابراین با وجود همه مشکلات دیگر، بار روحی و روانی به خود اضافه نکنیم.
وی افزود: دسته ای افراد نیز بعنوان خودخواهان و تخریب کنندگان منابع آبی مطابق نظریه تراژدی منابع مشترک معتقدند باید از منابع مشترک مثل آب و خاک به هرشکل تا حدتوان بدون توجه به نسل آینده و حتی مردم مناطق دیگر، بهره برداری کرد، نتیجه چنین دیدگاه خودخواهانه ای در نبود قواعد روشن می تواند به نتایج هولناکی برسد.
رییس انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: با در نظر گرفتن انواع مختلف تیپ های اجتماعی در مقابل منابع آبی بدون وجود ارتباط فعال و پویا بین دولت و جامعه نمی توان مشکل آب را برطرف کرد، تمرکز بر یک ضلع جامعه یا دولت بدون توجه به رابطه این ۲ ضلع اثربخشی مفیدی ندارد.
این جامعه شناس گفت: دولت ها با ارائه اطلاعات دقیق، تحلیل و صورت‌بندی درستی از مسئله می توانند همراهی جامعه را جلب کنند در عین حال ابزار گفت و گو و تسهیلگری بین گروه‌های ذینفع و ساکنان و مسوولان سازمانی و بهره برداران فراهم شود تا بتوانند به یک راه حل مشارکتی و پایدار در مورد آب برسند و با قاطعیت و اقتدار آن را اجرا کنند.
وی افزود: امروزه با کمبود منابع و بالارفتن عاملیت مردم بخاطر شبکه‌های مجازی به راحتی نمی‌توان در سالن‌های جلسات ادارات و سازمانها تصمیم گرفت و از مردم همراهی طلبید، از طرفی جامعه هم باید ضمن نقد سیاست های غلط گذشته در مورد آب صرفا بدنبال مقصریابی نباشد بلکه بدنبال شناسایی سهم جامعه و تعریف سیاست های درست و اقدامات اجتماعی مناسب برای سازگاری با کم آبی باشد.